BAŞARIYA GİDEN KARANLIK YOL: MAKYAVELİST KİŞİLİK

Niccolò Machiavelli, başarı için “Amaca ulaşmak adına her araç yasal ve ahlakidir.” der. Bunun yanında atılan adımlarda öne çıkan engellerin, kutsal bir süreç olduğunu 1513 yılında yazdığı Prens kitabında anlatmıştır. Kendisi Floransalı düşünür, askeri stratejisttir. Makyavelizm terimi ise köklerini buradan alan felsefik bir düşünce sistemidir. Bununla birlikte daha çok politik bir düşünce sistemidir. Bütün vicdani, ahlaki değerleri “istenilen amaç” uğruna bir çırpıda yok eden “ürün” odaklı fikir akımıdır.

Makyavelist Kişilik Nedir?

Makyavelist kişilik, psikoloji literatüründe “Karanlık Üçlü” (Dark Triad) olarak bilinen yapının parçasıdır. “Karanlık Üçlü”yü oluşturan diğer yapılar ise narsisizm ve psikopatidir. Karanlık olarak adlandırılmasının sebebi ise bu üç kişiliğin manipülatif tavır sergilemeleri, kişiler arası ilişkilerde maladaptif niyetlerinin olması ve son olarak düşük seviyede empatidir. Bu yüzden literatürde bu isimle bilinir (Leonelli ve ark., 2020). Bir başka araştırmada ise Karanlık Üçlü temel çıktılarına göre sınıflandırılmıştır. Egoyu besleyen çıktılar, Narsisizm ile; acımasızlık-vicdan yoksunluğu, Psikopatiyle; uzun vadeli stratejiler ve entrikalar ise Makyavelizmle ilişkilendirilmiştir (Paulhus ve Williams, 2002). Makyavelist kişilik adını İtalyan fikir adamı Niccolò Machiavelli’den alır. Üstelik kendisinin, Prens kitabında anlattığı yönetim-politika alanındaki fikirleri ve etik-ahlak ilkelerini amaç uğruna yıkıp geçmesi, psikoloji dünyasına da sıçramıştır. Makyavelist kişilik kısacası kontrolü elinde tutan, karşılıklı güven ilişkileri zayıf, kolay bir şekilde inandırıcı ve güçlü yalan söyleyebilen, para-güç-statü için kişileri manipüle eden ve tüm bunları yaparken de bütün etik kodları alt üst eden bir fenomendir.

Makyavelizm İle İlgili İlk Çalışmalar

1970 yılında, sosyal psikolog ve kişilik üzerine çalışmaları; Kolombiya Üniversitesi’nde bulunan Richard Christie ve ekibi başlatmıştır. Kendisi ve ekibi yedili Likert tipi bir ölçek geliştirerek MACH adını vermişlerdir. Güncelde beş adet MACH ölçeği bulunmaktadır. Psikoloji dünyasına ışık olan bu ölçek aynı zamanda deneysel çalışmaların önünü açmıştır. 2001 yılında bir araştırmaya göre Beş Faktörlü Kişilik Kuramı kullanılarak açıklık, sorumluluk, dışadönüklük, uyumluluk ve hatta duygusal denge boyutları ile Karanlık Üçlü arasındaki ilişki çalışılmıştır (Paulhus ve Williams, 2002). Bu çalışmanın sonucunda da uyumluluk ve narsisizm arasındaki ilişki Makyavelizm ve psikopatiye göre daha yüksek çıkmıştır. Bununla beraber, dışadönüklük ve açıklık da narsisizm ile psikopati arasında yüksek bir ilişki gözlemlenmiştir.

Sorumluluk alma boyutunda ise en düşük puan Makyavelizm ve psikopati arasında seyretmiştir. Bu çalışmada ek olarak sözel ve sözel olmayan yeterlilik ile kendilik değerini arttırma (self-enhancement) boyutları da çalışılmıştır. Sözel ve sözel olmayan yeterlilik kısmında ise şaşırtıcı şekilde Makyavelizm en yüksek puanı almıştır. Araştırmacılar bunun sebebini iki hipotezle açıklamaktadırlar. Bunlardan birincisi, kendi fikirlerini adaptif yollarla aktaramayan bireyler arasında yoğun bir hayal kırıklığı duygusu yaşanmaktadır. Dolayısıyla, bu bireyler maladaptif kişilerarası ilişki stratejisi benimseyerek, bu hayal kırıklığını tolere etmeye eğilimlidirler. İkinci olarak ise organik temelli bir sorun olabileceğini düşünmektedirler. Ancak, kendilik değerini arttırma boyutu narsist bireylerde daha fazla seyretmiştir. Bunun sebebi ise içgörünün (introspection)  narsisizmin parçası olmasıdır (Paulhus ve Williams, 2002).

Makyavelizm İle Alakalı Diğer Güncel Çalışmalar

2019 yılında 114 katılımcıdan oluşan bir çalışmaya göre “olağandışı bir durumu üstlerine bildirme” olayı ile Makyavelist kişilik arasında bir ilişki olup olmadığı ve bunun da dolandırıcılık suçunun işlenmesiyle bağlantılı olup olmadığı araştırılmıştır. Bu sonuç doğrultusunda ise Mach ölçeğinden yüksek puan alan bireylerin olayı üstlerine bildirme olasılığı daha düşük çıkmış ve bununla birlikte “dolandırma” suçunu işlemeye daha eğilimli oldukları gözlemlenmiştir. Çalışma, üstlere bildirme olayını (whistleblowing) başka bir deyişle gammazlama olayından çok şirketlerin düzenini, misyon ve vizyonunu korumaya yönelik gönüllülüğe dayalı bir araç olarak açıklamaktadır. Dolayısıyla, olası bir yasadışı eylemi bildirmek, bireylerin vicdani-toplumsal meselesi olarak bakılmıştır (Joseph, 2020).

Diğer bir güncel çalışma ise geçtiğimiz senelerde, Makyavelizm ve empati arasında bir ilişki olup olmadığı araştırmacıların merak ettiği diğer bir önemli mesele haline gelmiştir. Bu çalışma sonucunda ise Mach puanı yüksek olan bireylerin başkalarının ihtiyaçlarına eğilmede, onları görmekte yani empati yapmakta zorlandıklarını ve bu durumun kadınlara oranla erkeklerde daha fazla olduğu ortaya çıkmıştır. Araştırmacıların dikkat çekmek istedikleri önemli bir veri daha bulunmaktadır. Literatürde, önceden Makyavelist bireylerin empati eksikliği yaşadığı ancak yüksek derecede zihin okuduklarına dair bulgudan bahsedilmektedir. 2021 yılındaki bu araştırma, Makyavelistlerin empati eksikliği çekmediğini sadece düşük empati yeteneklerinin olduğu ve zihin okumakta da başarılı olmadıklarını vurgulamaktadır (Blötner ve ark., 2021).

Bütün bu olanların ışığında siz ne kadar ileri gitmeye hazırsınız? Gerçekten amacınız için gözünüzü karartabilir misiniz? Sizce de amaca giden her yol mübah mıdır?

Kaynakça:

Blötner, C., Steinmayr, R., Bergold, S. (2021). Malicious mind readers? A meta-analysis on Machiavellianism and cognitive and affective empathy. Personality and Individual Differences, 181.

Leonelli, S., Pietro, F.D., Masciarelli, F. (2020). Narcissism, Machiavellianism and Psychopathy: How do displayed entrepreneur’s personality dark traits influence crowdfunding success?. The Entrepreneurial Behaviour: Unveiling the Cognitive and Emotional Aspect of Entrepreneurship, 41-65.

McHoskey, J.W. (2001). Machiavellianism and personality dysfunction. Personality and Individual Differences, 31(5), 791-798.

Jones, D. N., & Paulhus, D. L. (2009). Machiavellianism. In M. R. Leary & R. H. Hoyle (Eds.), Handbook of individual differences in social behavior (pp. 93–108). The Guilford Press.

Triantoro, H.D., Utami, I., Joseph, C. (2020). Whistleblowing system, Machiavellian personality, fraud intention: An experimental study. Journal of Financial Crime, 27(1), 202-216.

Paulhus, D.L., Williams, M.K. (2002). The dark triad of personality: Narcissism, Machiavellianism, and psychopathy. Journal of Research in Personality, 36(6), 556-563.

Bu yazı İnsanca Akademi editör ekibinden Melek Nur Yıldırım tarafından düzenlenmiştir.